Od czasu przemian ustrojowych w Polsce w 1989 roku wiele się zmieniło w różnych dziedzinach życia, w tym w systemie edukacji. Zmiany te wprowadzane były stopniowo przez kolejne rządy i obejmowały zarówno reformy strukturalne, jak i programowe. W tym reportażu opowiemy o tym, jak zmienił się polski system edukacji od 1990 roku.
Początki transformacji edukacyjnej
W 1990 roku Polska zaczynała swoją transformację z ustroju komunistycznego na demokratyczny. Rząd polski, dążąc do poprawy stanu edukacji w kraju, wprowadził reformy w systemie edukacji, zmieniając m.in. programy nauczania, strukturę szkół oraz koncepcję nauczania.
Reforma programów nauczania
Jedną z najważniejszych zmian wprowadzonych w polskim systemie edukacji w latach 90. było wprowadzenie nowych programów nauczania dla szkół podstawowych i średnich. W 1999 roku wprowadzono podstawę programową kształcenia ogólnego, która określała cele, treści i formy nauczania dla szkół podstawowych i średnich.
Nowe programy nauczania miały na celu dostosowanie edukacji do potrzeb rynku pracy, a także zwiększenie dostępności do wyższych uczelni dla młodych ludzi. W ramach reformy programów nauczania wprowadzono m.in. przedmioty informatyczne, języki obce oraz przedmioty związane z ekologią.
Zmiany strukturalne
W latach 90. zmieniła się także struktura polskiego systemu edukacji. Wprowadzono m.in. gimnazja jako nowy etap edukacyjny między szkołą podstawową a liceum. Celem reformy było zwiększenie ilości lat edukacji ogólnej i dostosowanie jej do wymagań rynku pracy. Jednak reforma ta spotkała się z krytyką ze strony nauczycieli i rodziców, którzy uważali, że gimnazja wprowadzają dodatkowy etap w edukacji, co jest niepotrzebne i kosztowne.
Zmiany w finansowaniu edukacji
Wraz z przemianami ustrojowymi w Polsce zmienił się także sposób finansowania edukacji. W latach 90. wprowadzono w Polsce bezpłatne szkolnictwo podstawowe oraz gimnazjalne. Jednakże, szkoły średnie, a przede wszystkim szkoły wyższe, nadal pobierały opłaty za kształcenie.
Wprowadzenie gimnazjów w Polsce
Wprowadzenie gimnazjów w Polsce było jedną z największych zmian w polskim systemie edukacji w latach 90. XX wieku. Gimnazja zastąpiły ówczesne ośmioletnie szkoły podstawowe, a ich wprowadzenie miało na celu dostosowanie polskiego systemu edukacji do standardów europejskich oraz poprawę jakości nauczania.
Pomysł wprowadzenia gimnazjów pojawił się już w latach 80. XX wieku, kiedy to w Europie Zachodniej coraz powszechniejsze stawało się kształcenie ogólne w jednej szkole podstawowej i średniej, a także wprowadzenie dodatkowego etapu edukacji dla uczniów w wieku 13-16 lat. W Polsce podobne rozwiązania zaczęto wprowadzać dopiero w latach 90.
Gimnazja miały zapewnić uczniom lepsze przygotowanie do nauki w szkołach średnich oraz dostosować edukację do potrzeb rynku pracy. Miały również pomóc w łatwiejszym przejściu z ośmioletniej szkoły podstawowej do liceum, poprzez wprowadzenie nowych przedmiotów i sposobów nauczania.
W Polsce pierwsze gimnazja powstały w 1999 roku. Do 2002 roku wszystkie ówczesne szkoły podstawowe zostały przekształcone w gimnazja. W tym czasie powstało ponad 6 tysięcy nowych szkół gimnazjalnych.
Wprowadzenie gimnazjów spotkało się z mieszanymi reakcjami ze strony nauczycieli, rodziców i uczniów. Z jednej strony, wprowadzenie gimnazjów miało zapewnić lepsze przygotowanie uczniów do nauki w szkole średniej oraz ułatwić wybór kierunku nauki. Z drugiej strony, wielu nauczycieli i rodziców obawiało się, że nowy etap edukacji wprowadzi dodatkowe koszty i stres dla dzieci.
Po kilkunastu latach od wprowadzenia gimnazjów, w 2017 roku rząd polski podjął decyzję o kolejnej reformie edukacji, w ramach której planowano likwidację gimnazjów i powrót do ośmioletniej szkoły podstawowej oraz czteroletniego liceum. Reforma ta spotkała się jednak z dużym oporem ze strony nauczycieli, rodziców i uczniów, co doprowadziło do przesunięcia terminu jej wprowadzenia.
Polska szkoła jako model XIX-wiecznego nauczania
W XIX wieku w Polsce kształcenie odbywało się w szkołach, które w dużej mierze opierały się na modelu nauczania zaczerpniętym z niemieckiej edukacji. W tym okresie nauczanie w szkołach polskich było bardzo formalne i sztywne, opierało się na zasadach dyscypliny i wiedzy ogólnie przyjętej.
Najważniejszym celem szkoły było przede wszystkim nauczenie czytania i pisania, a także przekazanie podstawowej wiedzy z zakresu historii, geografii i matematyki. W szkołach prowadzono również lekcje religii, które były obowiązkowe dla wszystkich uczniów.
Nauczanie odbywało się według ściśle określonych programów nauczania, których nie można było zmieniać bez zgody władz. Zajęcia prowadzone były zgodnie z określonymi godzinami, a nauczyciele mieli niewiele swobody w prowadzeniu zajęć. W szkołach panował sztywny reguamin, a uczniowie musieli przestrzegać ściśle określonych zasad dyscypliny.
Szkoły w XIX wieku dzieliły się na szkoły elementarne i średnie. Szkoły elementarne były zazwyczaj jednoklasowe i miały na celu nauczenie dzieci czytania, pisania i podstaw matematyki. Szkoły średnie były szkołami dla starszych uczniów i oferowały bardziej zaawansowaną naukę z zakresu literatury, nauk humanistycznych i przyrodniczych.
Ważną rolę w nauczaniu odgrywali nauczyciele, którzy zazwyczaj byli osobami o niskich kwalifikacjach i niskich zarobkach. Nauczyciele mieli niewiele swobody w prowadzeniu zajęć i musieli się ściśle trzymać programów nauczania, co nie sprzyjało rozwijaniu kreatywności w nauczaniu.
W szkołach polskich XIX wieku nie istniał system oceniania, a uczniowie otrzymywali tylko ogólną ocenę w skali od bardzo dobry do niedostateczny. Nie było też egzaminów końcowych, które potwierdzałyby zdobyte kwalifikacje.
Mimo że system szkolnictwa w Polsce XIX wieku był bardzo sztywny i formalny, to jednak odegrał ważną rolę w rozwoju polskiej edukacji i kultury. Polskie szkoły wykształciły wielu wybitnych pisarzy, naukowców i polityków, którzy odegrali ważną rolę w historii Polski.
A dziś?
Polski system edukacji jest często krytykowany za swoją anachroniczność, czyli niewłaściwe dostosowanie do współczesnych potrzeb i wymagań społeczeństwa. Szczególnie dużo uwagi poświęca się temu, jakie kompetencje powinny być rozwijane w polskich szkołach i jakie umiejętności powinny być nabyte przez uczniów.
Jednym z głównych problemów polskiego systemu edukacji jest brak wystarczającego nacisku na rozwijanie umiejętności miękkich, takich jak kreatywność, innowacyjność czy umiejętności interpersonalne. Szkoły skupiają się przede wszystkim na przekazywaniu wiedzy z określonych dziedzin, a nie na rozwijaniu umiejętności, które są niezbędne w dzisiejszym świecie.
Kolejnym problemem jest zbyt duża liczba uczniów w klasach, co utrudnia indywidualne podejście do każdego z nich. Nauczyciele mają ograniczony czas i możliwości, aby pomóc każdemu uczniowi w nauce i wsparciu emocjonalnym.
W polskim systemie edukacji brakuje również elastyczności i dostosowania do różnych stylów uczenia się uczniów. Nauczyciele stosują często tylko jedną metodę nauczania, która może nie odpowiadać potrzebom każdego ucznia.
Kolejnym problemem jest zbyt duża liczba teoretycznych zajęć, które często nie mają związku z rzeczywistością i praktycznymi umiejętnościami, które są potrzebne w dzisiejszym świecie. Często brakuje zajęć praktycznych, które pozwalałyby uczniom zdobyć umiejętności, które są niezbędne w dzisiejszym rynku pracy.
W polskim systemie edukacji brakuje również odpowiedniej infrastruktury i wyposażenia szkół, co wpływa na jakość kształcenia. Szkoły często mają zbyt małe budżety na zakup nowoczesnego sprzętu i narzędzi edukacyjnych.
Wnioski, które można wyciągnąć z anachroniczności polskiego systemu edukacji, to konieczność wprowadzenia zmian, które pozwolą na lepsze dostosowanie do wymagań współczesnego rynku pracy oraz rozwijanie umiejętności miękkich. Należy też skupić się na zwiększeniu jakości kształcenia, poprzez lepsze wyposażenie szkół i zwiększenie liczby zajęć praktycznych.