Współczesny świat stawia przed ludźmi konieczność uczenia się przez całe życie. Zmieniający się rynek pracy, rozwój technologii, migracje społeczne oraz potrzeba adaptacji do nowych warunków zawodowych i kulturowych sprawiają, że edukacja dorosłych staje się nie tyle alternatywą, co koniecznością.
Kształcenie ustawiczne, którego elementem jest m.in. szkolnictwo wieczorowe, odgrywa istotną rolę w systemie oświaty i polityce społecznej, odpowiadając na potrzeby osób, które chcą uzupełnić wykształcenie, zmienić kwalifikacje, czy rozwinąć nowe umiejętności w wieku dojrzałym.
Kim są uczestnicy kształcenia dorosłych?
Różnorodność motywacji i sytuacji życiowych
Osoby dorosłe, które podejmują decyzję o kontynuacji edukacji, stanowią grupę zróżnicowaną pod względem wieku, doświadczenia zawodowego i celów edukacyjnych. Do najczęstszych motywacji należą:
- konieczność uzyskania wykształcenia średniego lub maturalnego,
- potrzeba zdobycia nowych kompetencji zawodowych,
- chęć podjęcia studiów wyższych,
- przekwalifikowanie się lub powrót na rynek pracy,
- rozwój osobisty i samorealizacja.
Warto zaznaczyć, że wiele osób wraca do nauki po wielu latach przerwy, nierzadko łącząc naukę z pracą zawodową i obowiązkami rodzinnymi. Wymaga to od instytucji edukacyjnych elastycznego podejścia, zrozumienia i wsparcia psychologicznego oraz organizacyjnego.
Szkolnictwo wieczorowe – forma dostosowana do realiów życia dorosłych
Organizacja nauki i oferta kształcenia
Szkoły dla dorosłych funkcjonują najczęściej w formie liceów ogólnokształcących, techników uzupełniających lub szkół policealnych. Zajęcia odbywają się w systemie:
- wieczorowym (po południu w dni powszednie),
- zaocznym (w weekendy),
- hybrydowym lub zdalnym (zwłaszcza po doświadczeniach edukacji pandemicznej).
Taki system umożliwia osobom pracującym lub opiekującym się rodziną pogodzenie nauki z codziennymi obowiązkami. Program kształcenia obejmuje treści zgodne z podstawą programową, ale realizowane w skróconym czasie i przy zastosowaniu bardziej praktycznych metod dydaktycznych.
Nauczanie dostosowane do dorosłych
Edukacja dorosłych opiera się na specyficznych zasadach andragogiki – nauki o kształceniu osób dorosłych. Zakłada ona m.in.:
- orientację na praktyczne zastosowanie wiedzy,
- większą autonomię i doświadczenie uczących się,
- partnerstwo w relacji nauczyciel–słuchacz,
- potrzebę tworzenia motywującego środowiska edukacyjnego.
W odróżnieniu od edukacji młodzieży, kształcenie dorosłych powinno być ukierunkowane na konkretne cele i dostosowane do aktualnych potrzeb zawodowych i życiowych uczestników.
Wyzwania i bariery w edukacji dorosłych
Ograniczenia instytucjonalne
Jednym z problemów jest niedostateczna liczba placówek oferujących edukację wieczorową lub zaoczną, szczególnie w mniejszych miejscowościach. Brakuje też zróżnicowanej oferty edukacyjnej dostosowanej do potrzeb różnych grup wiekowych i zawodowych.
Bariery indywidualne
Dorośli uczący się często zmagają się z:
- brakiem czasu,
- stresem związanym z powrotem do nauki,
- niską samooceną kompetencji edukacyjnych,
- trudnościami z koncentracją i pamięcią.
Dlatego tak ważna jest rola nauczyciela jako mentora i wspierającego przewodnika, który potrafi dostosować metody pracy do realnych możliwości i oczekiwań uczestników kursów i szkół wieczorowych.
Znaczenie kształcenia dorosłych dla społeczeństwa i gospodarki
Wyrównywanie szans i przeciwdziałanie wykluczeniu
Kształcenie dorosłych odgrywa istotną rolę w włączaniu osób z niskim poziomem wykształcenia w życie społeczne i zawodowe. Daje im szansę na lepszą pozycję na rynku pracy, większą samodzielność oraz aktywność obywatelską.
Odpowiedź na potrzeby rynku pracy
W dobie przemian technologicznych, cyfryzacji i automatyzacji wiele zawodów ulega zmianom lub znika, a pojawiają się nowe branże i kompetencje. Kształcenie dorosłych umożliwia:
- uzupełnienie kwalifikacji,
- nabycie nowych umiejętności (np. cyfrowych, językowych),
- elastyczne reagowanie na potrzeby pracodawców i gospodarki.
Wzrost kapitału społecznego
Inwestycja w edukację dorosłych to także wzrost zaangażowania społecznego, większa aktywność obywatelska i rozwój kompetencji miękkich, takich jak komunikacja, współpraca, umiejętność rozwiązywania problemów – niezbędne we współczesnym świecie.
Kierunki rozwoju i rekomendacje
Aby edukacja dorosłych mogła spełniać swoją funkcję, konieczne są:
- rozszerzenie sieci szkół i centrów kształcenia dorosłych,
- wsparcie finansowe i organizacyjne dla uczestników edukacji (np. stypendia, elastyczne formy nauki),
- rozwój kompetencji kadry nauczycielskiej w zakresie andragogiki,
- szersze wykorzystanie technologii i nauczania zdalnego,
- promocja idei uczenia się przez całe życie jako wartości społecznej i indywidualnej.
Podsumowanie – edukacja w każdym wieku
Kształcenie dorosłych i szkolnictwo wieczorowe to nie tylko uzupełnienie systemu edukacji, ale jego integralna i dynamiczna część, która odpowiada na potrzeby współczesnego społeczeństwa. Oferuje szansę na rozwój osobisty, społeczny i zawodowy niezależnie od wieku i wcześniejszych doświadczeń.
W warunkach rosnącej mobilności zawodowej, przemian technologicznych i wydłużającego się życia zawodowego, edukacja w wieku dojrzałym przestaje być wyjątkiem – staje się koniecznością. Dlatego też wymaga wsparcia, nowoczesnych form organizacyjnych oraz społecznego uznania.
